Kiểm định khí thải xe máy: dễ hay khó?

Trước hết, cần khẳng định rằng việc kiểm soát khí thải đối với phương tiện cơ giới nói chung, và xe máy nói riêng là đúng đắn, và đã được nhiều quốc gia trên toàn thế giới thực hiện, nhằm bảo vệ môi trường (đặc biệt là ở các đô thị lớn), thúc đẩy phát triển của kinh tế - xã hội, và hơn tất cả chính là đảm bảo sức khỏe của người dân.

Hiện nay, Việt Nam có 49 triệu xe máy đã đăng ký, với tốc độ tăng trưởng rất nhanh. Hơn 1/3 số xe tập trung ở hai thành phố lớn là Hà Nội và TP Hồ Chí Minh. Đây là con số rất lớn, nhưng nếu tính theo tỉ lệ xe lưu thông trên đường, Việt Nam vẫn đứng sau Đài Loan (Trung Quốc). Theo thống kê tại Việt Nam, hiện cứ 1.000 người dân sở hữu khoảng 460 xe máy, trong khi con số này của Đài Loan là 676 xe máy/1.000 dân. Dẫu vậy, tình hình giao thông tại Đài Loan lại khá tốt với chất lượng không khí không quá ô nhiễm. Vậy nguyên nhân vì đâu khu vực này có thể kiểm soát tốt được hệ thống giao thông và chất lượng môi trường như vậy?

Quy trình kiểm định tối giản

Sự thành công của Đài Loan trong việc giám sát khí thải xe máy đến từ nhiều yếu tố. Trong đó, trước tiên phải kể tới việc giảm thiểu những phiền hà cho người sở hữu xe. Tại đây, những người mua xe máy sẽ có thể sử dụng thoải mái trong vòng 5 năm đầu, và chỉ cần kiểm tra định kì khí thải từ năm thứ 6 với chu kỳ 1 lần mỗi năm. Tới mốc này, cơ quan chức năng sẽ gửi thông báo tới từng chủ xe. Nếu không chấp hành sau 3 lần “nhắc nhở”, các chủ xe sẽ bị phạt 2.000 NTD (tương đương hơn 1,5 triệu đồng). Đáng chú ý, do mọi chi phí đều lấy từ ngân sách quốc gia (chủ yếu từ nguồn thu là thuế môi trường), nên quy trình kiểm tra sẽ hoàn toàn miễn phí.

Bản thân quy trình kiểm tra khí thải xe tại đây cũng hết sức đơn giản. Sau khi xe vào đúng vị trí, camera sẽ nhận diện biển số và tự động truy xuất toàn bộ thông tin, không yêu cầu chủ xe phải khai báo hay làm bất cứ thủ tục giấy tờ nào. Tiếp đó, kĩ thuật viên sẽ cắm thiết bị đo vào ống xả để lấy số liệu theo quy trình đã định sẵn. Toàn bộ dữ liệu thu được sẽ chuyển lên máy chủ, để đối chiếu với mức tiêu chuẩn mà Đài Loan quy định.

Trong trường hợp phương tiện không đạt tiêu chuẩn, các kĩ thuật viên sẽ khắc phục tại chỗ (vệ sinh bugi, thay lọc gió…). Tuy nhiên, nếu không có hiệu quả, chủ xe sẽ có 1 tháng để khắc phục trước khi nhận được “trát” phạt từ cơ quan chức năng. Nếu xe đạt chuẩn, đơn vị kiểm định sẽ dán tem chứng nhận. Toàn bộ lịch sử kiểm định của mỗi xe sẽ được lưu trữ trên hệ thống cơ sở dữ liệu của chính quyền để truy xuất khi cần.

Xã hội hóa là bí quyết

Bên cạnh việc đề ra quy trình kiểm tra đơn giản hết mức có thể, Đài Loan cũng áp dụng mạnh mẽ cơ chế xã hội hóa các trạm kiểm tra khí thải cho xe máy, và thậm chí đặt ngay trong các cửa hàng sửa chữa xe vừa và nhỏ. Theo khảo sát một số trạm kiểm định tại Đài Bắc cho thấy, Đài Loan hỗ trợ 80 NTD (tương đương khoảng 64.000 đồng) cho mỗi xe kiểm tra khí thải.

Bất kì đơn vị nào cũng có thể đăng ký để trở thành trạm kiểm tra khí thải cho xe máy, chỉ cần đáp ứng đủ tiêu chuẩn theo quy định. Mức chi phí đầu tư cho mỗi hệ thống kiểm tra khí thải ban đầu không lớn, chỉ khoảng 25.000 NTD (gần 200 triệu đồng), chưa bao gồm các chi phí phát sinh liên quan tới việc cập nhật phần mềm và bảo trì hằng năm. Hiện nay, Đài Loan đang giao toàn bộ việc quản lý chất lượng khí thải xe gắn máy cho ngành Tài nguyên và Môi trường.

Để đảm bảo chất lượng đánh giá, cơ quan quản lý sẽ thanh tra định kỳ các trạm kiểm tra mỗi năm 1 lần, cả về cơ sở vật chất lẫn con người. Nếu trạm có vấn đề dù là nhỏ nhất, tần suất thanh tra sẽ tăng dày, thậm chí lên tới 6 lần/năm. Với mỗi lần điều chỉnh về tiêu chuẩn, Đài Loan sẽ chủ động thông báo trước cho các nhà sản xuất và các trạm kiểm tra để có đủ thời gian chuẩn bị.

Thực tế, việc tiến hành kiểm định cũng đem lại nhiều lợi ích cho bản thân mỗi doanh nghiệp sửa chữa. Theo trao đổi với một số chủ cơ sở, việc được công khai địa chỉ trên hệ thống cổng thông tin giao thông của chính phủ cũng giúp họ có thể thu hút được nhiều khách hàng mới thông qua việc đáp ứng thật tốt dịch vụ kiểm tra khí thải, đồng thời có nguồn thu từ việc khắc phục, sửa chữa các xe không đạt tiêu chuẩn. Ngoài ra, để khuyến khích các trạm kiểm tra đạt thành tích tốt, Đài Loan hiện áp dụng khung theo dõi, đánh giá, từ đó tiến hành khen thưởng những trạm không để xảy ra sai sót và kiểm tra được nhiều xe.

Quy hoạch không gian hoạt động rõ ràng

Bên cạnh việc giám sát chặt chẽ phương tiện, chính quyền Đài Loan cũng phân vùng rõ từng khu vực hoạt động đối với phương tiện xe máy, tùy thuộc vào tiêu chuẩn khí thải cụ thể. Tại Đài Bắc hiện nay có 5 khu vực bắt buộc xe máy phải đạt Euro 5 mới được phép vận hành (cao hơn so với yêu cầu chung của toàn Đài Loan là Euro 4).

Mặt khác, chính quyền cũng có những biện pháp để kích thích người dân sử dụng phương tiện “sạch” hơn, bao gồm cả việc hỗ trợ tài chính để đổi từ xe cũ nát (đặc biệt là các loại Euro 2) sang xe mới với chuẩn khí thải tốt hơn, hoặc ưu đãi về thủ tục, thuế phí cho những ai có xu hướng chuyển qua sử dụng xe chạy điện.

Lộ trình đã rõ

Tới nay, theo phương án mới nhất về lộ trình áp dụng tiêu chuẩn khí thải đối với mô tô, xe gắn máy vừa được Cục Đăng kiểm Việt Nam điều chỉnh, trình lên Bộ Giao thông Vận tải, việc thực hiện lộ trình sẽ áp dụng ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh từ ngày 1-7-2018 với xe dung tích xi lanh từ 175 cm³ trở lên.

Cũng theo dự thảo nói trên, việc kiểm soát khí thải mô tô 175cm3 trở lên được thực hiện tại các thành phố loại 1 từ 1-7-2020 (thay vì từ 1-7-2018 như trước đây); thực hiện tại các thành phố loại 2 từ 1-7-2022 (thay vì 1-7-2018). Đối với mô tô có dung tích xi lanh dưới 175cm3 và xe gắn máy, dự thảo đưa ra hai phương án thực hiện thời điểm kiểm tra khí thải. Phương án 1, do UBND các tỉnh, thành phố quy định, trong khi phương án 2, thực hiện từ 1-7-2020 đối với xe sử dụng trên 15 năm tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh; từ 1-7-2022 thực hiện với xe trên 10 năm sử dụng tại các thành phố loại đặc biệt và loại 1; từ 1-7-2025 thực hiện đối với xe trên 5 năm sử dụng tại các thành phố loại đặc biệt, loại 1 và loại 2... Cục Đăng kiểm cũng đề xuất mức giá bù đắp chi phí kiểm tra là 49.500 đồng/xe và 10.000 đồng lệ phí cấp giấy chứng nhận kiểm định (bao gồm cả tem), khác với mức phí đề xuất trước đây khoảng 100.000 - 150.000 đồng/lần/xe/2 năm.

Như vậy, có thể thấy việc kiểm định khí thải phương tiện không hề là câu chuyện phiền toái, nếu có sự vào cuộc đồng thuận của cả cơ quan chức năng và người dân, dựa trên khung quy trình hợp lý. Trong đó, việc tối giản thủ tục; cân bằng hài hòa trách nhiệm, quyền lợi của các cơ sở kiểm định; tuyền truyền ý thức bảo vệ môi trường tới chủ xe chính là những yếu tố quan trọng nhất.