Cửu Trùng Đài thành Thăng Long ở đâu?

Trong lịch sử và trong kịch Vũ Như Tô của Nhà văn Nguyễn Huy Tưởng cónói đến Cửu Trùng Đài, do vua Lê Tương Dực cho xây dựng ở kinh thành Thăng Long. Theo nhà văn Nguyễn Huy Tưởng thì Cửu Trùng Đài xây gần Hồ Tây, địa danh có tính ước lệ. Nhưng chính xác Cửu Trùng Đài ở vị trí nào thì chưa cụ thể. Bởi Cửu Trùng Đài do người thợtài ba Vũ Như Tô thiết kế, chưa kịp xây dựng xong thì đã bị loạn quân đốt sạch mà lịch sử chỉ ghi lại có vài dòng.

Đại Việt sử ký toàn thư tập IV có viết về giai đoạn lịch sử này như sau:

“Lúc ấy vua thích xây hồ dựng điện, đắp thành to rộng mấy ngàn trượng, bao vây cả điện Tường Quang, quán Trấn Vũ, chùa Thiên Hoa ở phường Kim Cổ từ phía Đông đến phía Tây Bắc chắn ngang sông Tô Lịch trên đất Hoàng thành dưới làm cửa cống, lấy ngói vỡ và đất đá nện xuống, lấy đá phiến, gạch vuông xây nên, lấy sắt sâu ngang”...

Vua Lê Tương Dực là cháu nội của vua Lê Thánh Tông. Ông lên ngôi năm 1509 mất vào năm 1516 làm vua được 7 năm, thọ 22 tuổi vào gần cuối thời hậu Lê.

Vậy Cửu Trùng Đàithành Thăng Long ở đâu ? Trước hết phải căn cứ vào tấm bản đồ vẽ thành Thăng Long thời Hồng Đức (1490) cách thời Lê Tương Dực lên ngôi khoảng gần 20 năm. Theo bản đồ này thì vòng Hoàng thành Thăng Long về phía Bắc bắt đầu từ điểm Hàng Đậu, uốn lượn theo sông Tô Lịch qua Quán Thánh, Thụy Khuê về Bưởi, vòng về phía Nam đến đoạn vuông góc với vùng Ngọc Khánh - Giảng Võ, uốn nhẹ xuống vùng phố Sơn Tây - Lê Trực, rẽ ngược về phía Đông thẳng theo đường Trần Phú đến đầu Phùng Hưng thì ngoặt lên hướng Bắc quãng Hàng Đậu là hết một vòng Hoàng thành. Nhưng đến thời vua Lê Tương Dực, vòng Hoàng thành được đắp lấn ra “Bao vây cả điện Tường Quang, quán Trấn Vũ,chùa Thiên Hoa ở phường Kim Cổ (vùng chợ Hàng Da) từ phía Đông đến phía Tây Bắc (vùng từ đền Trấn Vũđến Cửa Bắc) chắn ngangsông Tô Lịch trênđắp Hoàng thành, dưới làm cửa cống”.Thế là vòng Hoàng thành lúc này phía Nam giới hạn ở vùng Hà Trung - Hàng Da. Phía Đông từ đây qua vùng Cửa Đông, Hàng Gà, Hàng Cót đến Hàng Đậu, lúc này Hoàng thành lại men theo sông Tô Lịch, có thể đến quãng Cửa Bắc thì xây một cống để vòng qua sông Tô, giáp với hồ Trúc Bạch. Bởi hồ Trúc Bạch thời ấy còn liền với Hồ Tây, chưa có đường Thanh Niên, rất hoang sơ, nên hồ rất rộng. Một cống nữa qua sông Tô phải ở chỗ vườn hoa Lý Tự Trọng bây giờ để “bao vây điện Tường Quang,quán Trấn Vũ”ra hồ. Vì theo bản đồ thời Hồng Đức hồ Tây từ đoạn quán Trấn Vũ đến gần giữa làng Thụy Khuê chỉ là nước hồ thông với sông Tô Lịch thành một biển nước mênh mông. Vì thế, Cửu Trùng Đàikhông thể ở sát vùng gần làng Thụy Khuê, vì làng Thụy Khuê lúc này nhưmột hòn đảo lớn bị nước bao quanh. Phía Bắc và phía Đông là hồ Tây. Phía Nam là sông Tô Lịch. Phía Tây là cửa lớn nối hồ Tây với sông Tô (vùng Cống Đõ - Hồ Khẩu bây giờ). Muốn sang vùng đất Thụy Khuê lúc ấyphải đi thuyền.

Căn cứ vào những điều trên, Cửu Trùng Đài có lẽ được xây ở vùng đất Quán Thánh, ven hồ Trúc Bạch bây giờ. Theo logic thì vòng Hoàng thành được đắp to, có đoạn vượt cả sông Tô để bảo vệ Cấm thành và các cung điện, bảo vệ nơi du ngoạn của nhà vua. Nếu đúng như vậy thì vua Lê Tương Dực quả là một người xa hoa không quản tốn kém. Ta hãy tưởng tượng từ cung vua, nhà vua có thể dong chơi qua cầu sông Tô sang vùng đất ven hồ Tây, quãng Quán Thánh). Giữa mênh mông sông hồ, có những doi đất, cỏ cây, hoa lá xanh tươi, được xây lô nhô những “lầu hồng, gác tía” những cung điện nguy nga, mà người dân không vào được, vì đã có vòng Hoàng thành ở đoạn này ngăn trở. Chả thế mà Đại Việt sử ký toàn thưtập IV cũng viết:

“Lại sai làm thuyền chiến, sai bọn con gái tơ (mặc hở hang) chèo thuyền ở hồ Tây vua cùng chơi, lấy làm vui thích. Người thợ Vũ Như Tô làm điện to hơn trăm nóc, hết kiệt tiền của và sức dân trong nước...”.Chính vì thế mà Cửu Trùng Đài chưa xây xong đã bị loạn quân đốt sạch.

Về người xây Cửu Trùng Đài Vũ Như Tô chắc phải là một người thợ siêu việt có tài kiến trúc, có bàn tay vàng của một nhà điêu khắc tài ba. Trong giai thoại dân gian về ông có một chuyện rất buồn cười. Đó là nhà vua sai ông làmmột chiếc ngai vàng để vua ngự thiết triều, ngai vàng được chạm trổ rất tinh vi, rồng mây vàng son uốn lượn. Khi làm xong, ông rất ưng ý bèn ghé ngồi thử,không may quân cấm vệ nhìn thấy, thế là ông mắc tội khi quân phải đem giam lại chờ án chém. Ngồi trong ngục buồn quá, ông xin được một nắm thóc nếp, ông bóc vỏ trấu lấy hạt gạo, rồi dùng móng tay làm thành một đàn voi trắng nhỏ xíu. Chuyện đến tai vua, vua truyền đem lên xem thử, thấy đàn voi giống quá, nhà vua phải kinh ngạc. Cảm thương người thợ tài ba, vua truyền xá tội cho ông.

Thành Thăng Long Hà Nội trải từ Lý - Trần - Lê - Mạc - Lê Trung Hưng - Quang Trung và nhà Nguyễn, đã có bao biến động lịch sử. Cung điện và dấu cũ đã nhiều lần bị tàn phá. Nhưng với vài dòng trong “Sử ký toàn thư” và tác phẩm kịch của nhà văn Nguyễn Huy Tưởng thì Cửu Trùng Đàinếu còn, sẽ là niềm tự hào của nền kiến trúc dân tộc, một công trình vô giá. Nhưng dẫu không còn thì Cửu Trùng Đài vẫn sống trong lòng dân gian theo trí tưởng tượng của từng người.

HNM