Hãy trả lại “điều thiêng liêng nhất” cho sân khấu

Nhà hát truyền hình là một sự kiện ấn tượng của Sân khấu 2003. Những người nghĩ ra sáng kiến này có một thiện ý: - Hãy làm một việc gì để khán giả tiếp cận với Sân khấu - một loại hình nghệ thuật vốn sang trọng bỗng bị chững lại trong thời buổi kinh tế thị trường. 11 vở diễn đặc sắc thuộc đủ các loại hình sân khấu: Hồn Trương Ba da hàng thịt (Nhà hát Kịch Trung ương); Đời cô Lựu (Nhà hát Cải lương Trần Hữu Trang); Hồ Quý Ly (Nhà hát Tuồng Trung ương) và Lý Nhân Tông kế nghiệp (Đoàn Chèo Tổng cục Hậu cần)... đã được truyền đi và vở cuối cùng cũng là vở diễn nước ngoài duy nhất trong năm Điều thiêng liêng nhất (Kịch Liên Xô - Đoàn kịch nói Quân đội) đã được phát sóng vào ngày 27 tháng 12 năm 2003.

Chương trình vẫn đang được vận hành một cách nhịp nhàng, đều đặn, chưa có thời gian mở những cuộc hội thảo hay nhìn lại những việc đã làm để rút kinh nghiệm. Lời khen có, lời chê cũng có, nhưng trước mắt những người làm chương trình bao giờ cũng là vở diễn sắp được phát sóng với những lo toan hối thúc. Quỹ thời gian đối với họ luôn luôn chạy ngược: - hôm nay còn 19 ngày... hôm nay còn 18 ngày.... Liệu Nhà hát có hoàn thành vở diễn kịp tiến độ? Liệu diễn viên đến buổi ghi phát hình trực tiếp ấy có xảy ra sự cố gì không? Bục bệ có kịp khô, âm nhạc có phù hợp? Chính cái sức mạnh tổng hợp làm nên sự kỳ diệu của sân khấu lại sinh ra những nỗi lo toan đến thắt ruột thắt gan của những người làm chương trình.

Đến chuyện đằng sau ống kính và cánh gà

Bắt đầu là một cú điện thoại từ Đài truyền hình Trung ương gọi vào Đoàn kịch nói Quân đội mời hợp tác chương trình truyền hình trực tiếp cuối tháng 12-2003. Vận may đã gõ cửa ai mà không mừng? Qua màn ảnh nhỏ tên tuổi của Nhà hát sẽ được cả nước biết đến, gương mặt của các nghệ sĩ sẽ được mọi người mến mộ. Sau này đi diễn có cái để mà khoe. Nhưng vở gì kia? - Điều thiêng liêng nhất vở diễn mà Đoàn đã dàn dựng nhân dịp kỷ niệm 70 năm Cách mạng Tháng 10 Nga rất gây ấn tượng. Tại sao lại không phải là những vở về đề tài Chiến tranh Cách mạng đã tạo nên vóc dáng của đoàn như: Chị Nhàn; Nổi gió; Đại đội trưởng của tôi; Lời thề thứ chín... Nếu cứ phải kịch Liên Xô thì tại sao không phải vở Những con hươu xanh vừa mới dựng lại gần đây? - Thôi những chuyện đó ta bàn sau. Vấn đề trong vở Điều thiêng liêng nhất đặt ra rất phù hợp với xã hội ta ngày hôm nay.

Vậy ta thử bàn xem: - Diễn viên chỉ còn lại mỗi NSƯT Quốc Trị đóng vai Kê Lin, còn những người khác chuyển hết rồi. Makét trang trí vở, băng nhạc cũng chẳng còn? - Không sao, đạo diễn Xuân Huyền nói là làm lại mới hoàn toàn. Được, Quyết tâm nhé! Phạm Cường - Diễn viên có sở trường đóng các nhân vật có chức sắc cả chính diện lẫn phản diện sẽ vào vai Gruya (Thành viên Hội đồng Chính phủ). Nghệ sĩ Ngọc Thư tài năng đang ở độ chín sẽ vào vai nữ Thánh Maria. Đới Anh Quân trẻ trung vừa ra trường con trai của nghệ sĩ Đới Thành An hay đóng phim truyền hình sẽ vào vai Xanhdu rất hợp. Coi như đạn đã lên nòng. Ngày 27 tháng 12 năm 2003 sẽ phát hỏa. Đài Truyền hình Trung ương đưa vào lịch phát sóng được thông báo trên toàn quốc. Coi như một mệnh lệnh bất di bất dịch. Ngày 8 tháng 12 Đoàn kịch nói Quân đội khai sàn, 14 ngày sau (ngày 22 tháng 12 năm 2003) chạy lần đầu. Ngày 23 tháng 12 năm 2003 tổng duyệt. Ngày 26 tháng 12 năm 2003 tiếp quản Nhà hát Lớn. Ngày 27 tháng 12 Điều thiêng liêng nhất được phát sóng trực tiếp đúng như kế hoạch.

Vở diễn ra đời

Đạo diễn Xuân Huyền đã dựng thành công vở Điều thiêng liêng nhất vào năm 1987 với sự dàn cảnh độc đáo mà những ai đã xem thì khó có thể quên được chi tiết nhân vật Gruya chạy từ tầng 5 xuống tầng 1 bằng sự diễn xuất của diễn viên Thế Bình. Đến nay dựng lại, ông tuyên bố: Làm mới hoàn toàn. Phải chăng ông tâm nguyện với câu nói của Nhà sân khấu lớn người Nga Tôxtônôgốp: “Tính hiện đại là linh hồn của kịch”. Quả nhiên, xem vở thì thấy rằng tinh thần của tác phẩm vẫn còn nguyên vẹn. Không những thế đạo diễn Xuân Huyền còn nói: “Vở này còn sống khoảng hai đến ba trăm năm nữa”. Bởi, vở diễn đã đề cập tới vấn đề trách nhiệm công dân đối với đất nước, trách nhiệm của mỗi người đối với đồng đội, bạn bè và người thân xung quanh mình.

Đó là câu chuyện về cuộc đời của 3 nhân vật: KêLin (NSƯT Quốc Trị đóng); Gruya (NS Phạm Cường đóng) và Maria (NS Ngọc Thư đóng) đã gắn bó với nhau từ thuở nhỏ. Chiến tranh xảy ra, KêLin và Gruya phải ra mặt trận. Hết chiến tranh trở về, mỗi người đi một con đường riêng. KêLin thì trở về với ruộng đồng và đàn gia súc, cừu, ngựa. Còn Gruya lại được cất nhắc từ huyện lên tỉnh rồi đến thành viên của Hội đồng Chính phủ. Xen vào giữa tình cảm thiêng thiêng của họ là những chuyện đau lòng của đời sống hiện tại đang có nguy cơ phá vỡ nền tảng đạo đức truyền thống. Và không ai khác, chính là KêLin - người đại diện cho lòng nhân ái, tính trung thực của người lính đã xông vào trận chiến đấu mới cho tới hơi thở cuối cùng. Và Maria với vẻ đẹp của tấm lòng thủy chung, mặc dù không thoát khỏi vòng tục lụy, nhưng từ trong sâu thẳm tâm hồn vẫn toát lên tình nhân ái và vị tha thánh thiện.

Vấn đề vở diễn đặt ra và giải quyết đã vươn tới tầm cao của tính nhân văn. Bên cạnh đó, vở diễn còn mang thông điệp nóng bỏng: - Những người giữ những cương vị cao mà vô trách nhiệm thì sẽ gây ra những hậu quả khôn lường.

Đây là một tác phẩm sân khấu nghiêm túc, nó đem lại vẻ đẹp thiêng liêng của Nghệ thuật sân khấu. Nhưng để có được một tác phẩm Sân khấu chính thống sao mà nhọc nhằn quá vậy?