Dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam: "Kịch bản" nào?

Nhiều ý kiến bày tỏ ủng hộ chủ trương đầu tư đường sắt cao tốc và góp ý cần phân kỳ đầu tư phù hợp; phân tích rõ nhu cầu, kịch bản phát triển để thu hút được các nguồn vốn đầu tư tư nhân.

Thời gian chạy tàu chỉ còn dưới 7 giờ

Bộ trưởng Bộ Giao thông - Vận tải Nguyễn Văn Thể vừa ký tờ trình Thủ tướng Chính phủ báo cáo nghiên cứu tiền khả thi dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam.

Theo tờ trình, đây là dự án thuộc nhóm quan trọng quốc gia, do Quốc hội quyết định chủ trương đầu tư, Thủ tướng Chính phủ quyết định cấp đầu tư dự án. Có 3 kịch bản được Bộ Giao thông - Vận tải đề xuất. Trong đó, kịch bản 1, nâng cấp tối ưu hóa năng lực đường đơn khổ 1m hiện tại (bảo đảm năng lực 50 tàu/ngày-đêm, tốc độ khai thác 70km/giờ); kịch bản 2, nâng cấp đường đơn hiện tại lên đường đôi khổ 1,435m, khai thác chung tàu khách và tàu hàng (năng lực 17 tàu/ngày - đêm, tốc độ 200km/giờ); kịch bản 3, nâng cấp tối ưu hóa năng lực đường đơn hiện tại và kết hợp xây dựng tuyến mới để khai thác riêng tàu khách và định hướng tốc độ thiết kế 350km/giờ (tốc độ khai thác 320km/giờ). Qua nghiên cứu, đánh giá và tham khảo kinh nghiệm các nước, Bộ nghiêng về kịch bản 3.

Tổng chiều dài dự án khoảng 1.559km chạy dọc hành lang Bắc - Nam, đi qua 20 địa phương, nối Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh. Trong đó, 14km tại Hà Nội đi chung hạ tầng với tuyến đường sắt đô thị số 1 Hà Nội (đoạn từ Ga Hà Nội đến Ga Ngọc Hồi), còn 1.545km đi từ Ga Ngọc Hồi đến Ga Thủ Thiêm (thành phố Hồ Chí Minh) có 24 ga và 3 ga quy hoạch tiềm năng, 5 depot, 42 cơ sở bảo trì hạ tầng. Dự án có tổng mức đầu tư 1.334.459 tỷ đồng (khoảng 58,71 tỷ USD).

Về tốc độ chạy tàu, toàn tuyến Ngọc Hồi (Hà Nội) - thành phố Hồ Chí Minh sẽ hết 5 giờ 20 phút (chỉ dừng một số ga) và 6 giờ 55 phút (dừng tất cả ga). Dự kiến, đến năm 2032 khai thác đoạn Hà Nội - Vinh (Nghệ An) và thành phố Hồ Chí Minh - Nha Trang (Khánh Hòa) với 36 đôi tàu/ngày-đêm. Đến năm 2050 khai thác toàn tuyến với 91 đôi tàu/ngày-đêm.

Về phân kỳ đầu tư, Bộ Giao thông - Vận tải đề xuất lựa chọn phân kỳ theo chiều ngang (đầu tư hoàn chỉnh và khai thác đồng bộ đường sắt tốc độ cao trên từng đoạn). Trong đó, giai đoạn 1 (dự kiến hoàn thành vào 2030 - 2032) chuẩn bị đầu tư và tổ chức đầu tư xây dựng 2 đoạn Hà Nội - Vinh và thành phố Hồ Chí Minh - Nha Trang; giai đoạn 2 (2032-2050) tiếp tục đầu tư đoạn Vinh - Nha Trang, trong đó ưu tiên Vinh - Đà Nẵng để có thể khai thác vào năm 2040, đoạn Đà Nẵng - Nha Trang hoàn thành năm 2050.

Về nguồn vốn, báo cáo nghiên cứu đề xuất sử dụng 80% tổng vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước, số còn lại kêu gọi tư nhân đầu tư. Theo phân tích của đơn vị tư vấn nghiên cứu, tỷ lệ này mang lại tính khả thi về hiệu quả tài chính. Trường hợp sử dụng toàn bộ vốn đầu tư (hơn 58,71 tỷ USD) bằng nguồn đi vay vẫn không làm nợ công vượt trần (nợ công không vượt 65% GDP).

Trên cơ sở tiến độ dự kiến trình Quốc hội thông qua chủ trương đầu tư dự án vào kỳ họp Quốc hội cuối năm 2019, Bộ Giao thông - Vận tải đề nghị Thủ tướng Chính phủ xem xét sớm thành lập hội đồng thẩm định Nhà nước để thẩm định dự án theo quy định.

Phân kỳ đầu tư phù hợp

Đề cập tới tính cấp thiết của dự án, ông Vũ Anh Minh, Chủ tịch Hội đồng thành viên Tổng công ty Đường sắt Việt Nam cho rằng, đầu tư đường sắt tốc độ cao là sự cần thiết của nền kinh tế nhằm cân bằng các phương thức vận tải. Đầu tư đường sắt không phải cho doanh nghiệp đường sắt mà để cho phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, giảm chi phí logistics, tăng năng lực cạnh tranh quốc gia và tạo sự thuận lợi cho người dân đi lại và phải lấy cái đó làm mục tiêu, mục đích để quyết định đầu tư.

Cũng theo ông Vũ Anh Minh, việc phân kỳ đầu tư theo từng cung đoạn sẽ giúp quá trình thực hiện dự án thuận lợi hơn, sau đó sẽ kết nối dần khi thị trường tốt. Mỗi nhiệm kỳ nếu phân bổ 5-7 tỷ USD thì có thể hoàn toàn làm được dự án đường sắt cao tốc. Ngay cả các nước tiên tiến trên thế giới cũng không có nước nào chỉ trong vòng vài năm đầu tư xong hệ thống đường sắt cao tốc quốc gia vì nhanh nhất cũng phải mất 20 năm mới có thể hoàn thành.

Bày tỏ quan điểm ủng hộ chủ trương sớm đầu tư tuyến đường sắt cao tốc Bắc - Nam, Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Long, Phó Chủ tịch Hội Khoa học kỹ thuật cầu đường Việt Nam nhận định, việc tính toán phân kỳ đầu tư rất quan trọng. Đơn vị tư vấn đề xuất phân chia thành 3 chặng để phân kỳ đầu tư, gồm chặng: Hà Nội - Vinh, Vinh - Nha Trang, Nha Trang - thành phố Hồ Chí Minh, với việc ưu tiên đầu tư trước chặng Hà Nội - Vinh, Nha Trang - thành phố Hồ Chí Minh. Việc chỉ chia 3 chặng để đầu tư là quá lớn, gặp nhiều khó khăn khi triển khai. Do đó, việc chia nhỏ hơn các chặng, đoạn sẽ tốt hơn cho phân kỳ đầu tư.

Như vậy, dự án cần nguồn vốn đầu tư lớn, cũng như nguồn lực để khai thác, vận hành, bảo trì, bảo dưỡng. Việc đề xuất kết hợp vốn ngân sách và tư nhân theo hình thức đối tác công - tư là sáng kiến đúng hướng. Tuy nhiên, để thu hút được nguồn vốn tư nhân, nghiên cứu cần phân tích kỹ, dự báo làm rõ hơn về nhu cầu, kịch bản phát triển trong bối cảnh các loại hình vận tải khác trên trục Bắc - Nam cũng được đầu tư phát triển.